Definicja dojrzałości szkolnej

Dojrzałość szkolną definiuje się jako gotowość dziecka do podjęcia obowiązków szkolnych,a więc do spełniania wymogów stawianych w toku edukacji oraz gotowość do zaadoptowania się w nowej sytuacji i przyjęcia nowej roli - roli ucznia. Rozpoczęcie kolejnego etapu edukacji wymaga od dziecka właściwego poziomu rozwoju w wielu sferach: fizycznej, poznawczej, emocjonalnej, społecznej. Dojrzałość szkolna nie zależy jedynie od uwarunkowań biologicznych, ale także od wielu czynników psychospołecznych. Na aktualny poziom rozwoju dziecka wpływają między innymi: jego stan zdrowia, warunki socjalno-bytowe, jakość sprawowanej opieki i oddziaływań wychowawczych w domu rodzinnym. Równie ważna dla stymulowania rozwoju jest edukacja przedszkolna, pozwalająca dziecku nie tylko na nabywanie nowych doświadczeń w sferze poznawczej, ale dostarczająca także okazji do rozwoju społecznego i emocjonalnego.

Rozwój fizyczny

Dziecko wstępujące w progi szkoły powinno charakteryzować się odpowiednim poziomem rozwoju fizycznego. Rozwój ruchowy powinien pozwalać dziecku na sprawne i bezpieczne poruszanie się wśród innych dzieci. Istotne z punktu widzenia dojrzałości szkolnej są takie czynniki jak: osiągnięcie odpowiedniego dla wieku wzrostu i wagi ciała, koordynacja, zwinność, siła mięśniowa, równowaga, orientacja w schemacie własnego ciała. Szczególnie ważny w kontekście nauki szkolnej jest poziom rozwoju motoryki małej oraz koordynacji wzrokowo-ruchowej. Po 6 roku życia procesy kostnienia nadgarstka oraz coraz doskonalsza kontrola nad pracą mięśni umożliwiają dziecku wykonywanie bardziej precyzyjnych ruchów koniecznych przy nauce pisania oraz wykonywaniu innych zadań manualnych.

Rozwój poznawczy.

Rozwój poznawczy obejmuje takie funkcje jak: uwaga, pamięć, spostrzeganie oraz mowa i myślenie. Ważnym elementem warunkującym powodzenie w nauce szkolnej jest odpowiedni poziom rozwoju spostrzegania słuchowego i wzrokowego. Dziecko rozpoczynające naukę w klasie pierwszej powinno charakteryzować się prawidłowym rozwojem słuchu fonemowego, pozwalającego na różnicowanie poszczególnych głosek oraz na dokonywanie analizy i syntezy słuchowej. Nauka pisania i czytania wymaga także odpowiedniego poziomu rozwoju spostrzegania wzrokowego, umożliwiającego dokonywania analizy i syntezy znaków graficznych.

Dziecko rozpoczynające naukę w szkole powinno być zdolne do skupienia uwagi przez około 30 minut. O ile u młodszych dzieci dominuje uwaga mimowolna, starsze dziecko powinno być w stanie kierować uwagą w sposób intencjonalny. Rozwój poznawczy jest w znacznym stopniu uwarunkowany stopniem dojrzałości struktur mózgowych. Około 6 roku życia sprawniej przebiegające procesy pobudzenia i hamowania pozwalają na dowolne sterowanie procesami uwagi i pamięci, a także pozwalają na opanowywanie zachowań impulsywnych. Dziecko jest w stanie skupić się na dłuższy czas, zaczyna rozumieć konieczność podejmowania stawianych przed nim zadań. W tym wieku poprawia się zakres i trwałość pamięci, zwiększa się tempo zapamiętywania, pojawiają się pierwsze strategie pamięciowe. Dziecko zaczyna być zdolne do dowolnego sterowania swoimi procesami pamięciowymi.

W okresie późnego dzieciństwa pojawia się myślenie operacyjne. Dziecko powyżej 6 roku życia jest w stanie dokonywać podstawowych operacji logicznych na materiale konkretnym. Zaczyna być zdolne do porównywania i różnicowania, tworzenia kategorii i prostych definicji, pojawia się także umiejętność dostrzegania zależności przyczynowo-skutkowych oraz wyciągania logicznych wniosków na wyższym poziomie niż miało to miejsce we wcześniejszym etapie rozwoju.

Nieodzownym elementem pozwalającym na przystosowanie dziecka do warunków szkolnych jest odpowiedni rozwój mowy. Poziom rozwoju mowy w zakresie gramatyki, słownika biernego i czynnego powinien pozwalać dziecku na swobodną komunikację z rówieśnikami i dorosłymi. Ponadto odpowiednio wczesne skorygowanie wad wymowy pozwala na uniknięcie wielu trudności w nauce czytania i pisania.

Rozwój emocjonalno- motywacyjny.

Równie ważny jest odpowiedni rozwój emocjonalny. Dziecko rozpoczynające naukę w szkole powinno być w pewnym stopniu zdolne do rozpoznawania i kontrolowania swoich emocji. Rola ucznia nakłada na dziecko szereg obowiązków, takich jak: konieczność podporządkowania się poleceniom nauczyciela, przestrzegania ustalonych reguł, wykonywania zadań w szkole i w domu. Podjęcie tych obowiązków wymaga od dziecka odpowiedniego systemu motywacyjnego. Dojrzałość w tej sferze pozwala na wykonywanie zadań stawianych przez szkołę także wtedy, gdy wydają się one dziecku niezbyt atrakcyjne bądź nużące. Istotne jest też w jakim stopniu dziecko będzie potrafiło pokonywać napotkane trudności i znosić ewentualne niepowodzenia.

Rozwój społeczny

Dziecko rozpoczynające naukę w szkole wchodzi w nowe środowisko społeczne. Adaptacja do nowej sytuacji wymaga także odpowiedniego poziomu rozwoju w tej sferze. Ważnym czynnikiem są tutaj dotychczasowe kontakty społeczne dziecka. W edukacji szkolnej szczególnie ważne jest czy dziecko będzie w stanie nawiązywać prawidłowe relacje z rówieśnikami, będzie potrafiło współpracować z innymi, radzić sobie w sytuacjach konfliktowych.

Pedagodzy i psychologowie dysponują metodami pozwalającymi na ocenę stopnia przygotowania dziecka do podjęcia nauki w szkole. Doświadczony nauczyciel przedszkola jest w stanie na podstawie własnych obserwacji oraz przy pomocy odpowiednich prób rozpoznać obszary trudności. W trudniejszych przypadkach konieczne jest zasięgnięcie opinii poradni psychologicznej. Każde dziecko przejawiające deficyty w którejkolwiek z omawianych sfer powinno być objęte odpowiednią opieką.

Właściwe przygotowanie dziecka do podjęcia nauki szkolnej w dużej mierze warunkuje powodzenie na dalszych etapach edukacji. U większości dzieci proces ten przebiega bez większych zakłóceń. Szacuje się, że dojrzałość szkolną osiąga około 70% dzieci rozpoczynających naukę w klasie pierwszej. Część pozostałych jest w stanie poradzić sobie z nową sytuacją, jeżeli otrzyma odpowiednią pomoc. Dzieci mające trudności z przystosowaniem się do warunków szkolnych są narażone na ogromny stres. Napięcie psychiczne spowodowane ciągłymi niepowodzeniami może być przyczyną zachowań nieprawidłowych, takich jak: nadmierna płaczliwość, odmowa chodzenia do szkoły, wycofywanie się z kontaktów, zachowania buntownicze, agresja. W każdym przypadku ważne jest zmotywowanie rodziców do konsekwentnej współpracy z nauczycielami.

Katarzyna Migdał - psycholog, nauczyciel
Przedszkole Samorządowe Nr 35
z Oddziałami Integracyjnymi w Krakowie